Cuối hạ, đầu thu trên rẻo núi đá, sườn đồi nơi ải bắc Chi Lăng lịch sử lại đông người đến vùng đất này để thưởng thức và buôn bán na – đặc sản xứ Lạng với bao điều kỳ thú.
Xem Video: Sơn La: Trai phố núi trồng na “khổng lồ“, rủng rỉnh tiền tiêu
Hạn hán, dịch bệnh
Anh Hoàng Lăng Huy, nhân vật bức ảnh nghệ thuật “Chàng trai ải Bắc” của nhiếp ảnh gia Lưu Minh Dân được treo trong Triển lãm ảnh nghệ thuật khu vực miền núi phía Bắc 2017, là một người đam mê du lịch, khám phá đó đây. Tuy nhiên, anh đã kịp về quê nhà cách đây vài hôm, khi na vào vụ. Anh Huy chỉ tôi cho thấy vạt na của nhà anh ở mé thôn Than Muội, xã Quang Lang, huyện Chi Lăng, tỉnh Lạng Sơn.
Ở đó, dãy núi đá vôi cao chót vót với hơn 500 cây na nhà anh phủ kín quả núi một màu xanh no ấm. Chàng trai lực điền người dân tộc Nùng dẫn tôi ngược núi lên hái những quả na chín, nứt cuống lúc lỉu trên non cao. Anh phóng tầm mắt rồi giới thiệu: Cây na phân bố chủ yếu tại 5 địa phương xung quanh dòng sông Thương chảy qua địa bàn, gồm các xã Mai Sao, Quang Lang, Chi Lăng và 2 thị trấn Chi Lăng, Đồng Mỏ.
Nếm thử quả na đầu mùa, chín cây, mắt dày, vỏ mỏng, ít hạt, thịt dày, vị ngọt đậm, mùi thơm vô cùng hấp dẫn. Có quả nặng tới gần 1 kg, ăn mát, lành, bổ dưỡng. “Năm nay, trời hạn hán kéo dài hơn 2 tháng nên cây na khô cằn, cho quả không to, sắc màu của vỏ cũng không đẹp bằng năm ngoái. Đã vậy, vụ mùa năm nay, na chín muộn hơn mọi năm rất nhiều”, anh Huy nói.
Ông Lương Thành Chung, Trưởng phòng NN &PTNT huyện Chi Lăng, cho biết, do thời tiết khắc nghiệt nên sản lượng na năm 2020 giảm hơn 1.000 tấn so với năm 2019. Năng suất na năm ngoái đạt 113 tạ/ha; năm nay chỉ khoảng 100 tạ/ha. Theo ông Chung, do ảnh hưởng của dịch Coѵīɗ-19, huyện không tổ chức ngày hội na Chi Lăng, thay vào đó cấp ủy, chính quyền và cơ quan chuyên môn đẩy mạnh tuyên truyền, quảng bá trên các phương tiện thông tin đại chúng. Đồng thời, tạo điều kiện thuận lợi để các doanh nghiệp, hợp tác xã, thương lái đến thu mua, tiêu thụ na. Sở Công Thương Lạng Sơn đã có văn bản gửi Sở Công Thương các tỉnh, thành phố trong cả nước thông tin về tình hình mùa vụ thu hoạch na tới đông đảo doanh nghiệp, HTX liên kết thu mua, tiêu thụ. Ngày 21/8, Sở NN&PTNT Lạng Sơn phối hợp huyện Chi Lăng tổ chức hội nghị kết nối tiêu thụ sản phẩm na Chi Lăng.
“Huyện hỗ trợ cho người dân trên 35.000 hộp bao bì, 50.000 tem truy xuất nguồn gốc để góp phần quảng bá, tiêu thụ quả đặc sản quê hương. Từ đầu vụ đến nay, na thu hoạch đến đâu, tiêu thụ hết đến đó. Giá cả cũng rất khá, thời điểm hiện tại, giá na bở loại ngon bán được 80-100 nghìn đồng/kg, na dai loại to (3 quả/kg tròn, đẹp) có giá 75 nghìn/kg”, ông Chung nói.
Vận chuyển na từ trên núi xuống bằng “cáp treo” Ảnh: Duy Chiến.
Hiện nay, toàn tỉnh Lạng Sơn có trên 3.200 ha na, được trồng chủ yếu tại huyện Chi Lăng (1.800 ha) , Hữu Lũng (1.500 ha), với tổng sản lượng hơn 30.000 tấn. Trong đó có trên 800 ha na được trồng theo tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP; những diện tích trồng na còn lại đều được cam kết sản xuất theo tiêu chuẩn an toàn, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm.
Cách làm độc đáo của nông dân
Tôi từng là thợ hái na kỳ cựu, nhà tôi có vài trăm cây na bở sớm nhất, nhì thị trấn Đồng Mỏ (huyên Chi Lăng), nên biết rõ, na là loại quả chóng chín và tụt nõ rất nhanh. Trong nửa ngày với thời tiết nắng nóng, mưa rào bất chợt mùa hè, na thi nhau chín rộ, nếu không kịp hái 2 lần/ngày thì quả tự rơi xuống đất, bị chim ăn. Chim rừng rất khôn, toàn chọn quả to, mắt mọng, trắng hồng mà tìm đến. Cây na thân mềm, dễ gãy, nhiều người trèo lên cành cao té ngã bất thình lình.
Anh Huy cho biết, người dân Chi Lăng đã mày mò học hỏi và hướng dẫn cho nhau việc thụ phấn na bằng tay. “Ban đầu tôi cũng ngạc nhiên trước việc cắt cụt ngọn cho cây na thấp ngang đầu người, chờ khi hoa nở thì cầm xi lanh đến từng nhụy hoa to, lấy phấn rồi tiêm vào nhụy hoa khác để thụ phấn. Kết quả, cách làm nhân tạo này cho tỷ lệ đậu quả đạt trên 98 % cùng những ưu việt là vụ mùa năng suất cao, quả chín sớm. Cây trở nên thấp khiến việc phun tɦuốc trừ sâu và thu hái quả cũng rất nhanh, thuận tiện. Tôi không sợ khi trèo lên cây cao như mọi năm lại đụng phải con rắn xanh màu giống màu lá na nấp rất kín trong lùm tán rộng nữa”, anh hào hứng kể.
Người dân địa phương truyền nhau câu chuyện về lão nông nɡuyễn Đức Sự ở xã Chi Lăng (huyện Chi Lăng) chế tạo thành công dụng cụ tay hái quả đa năng. Với dụng cụ này, người trồng na có thể dễ dàng đứng dưới gốc cây để thu hoạch mà không phải leo trèo hoặc dùng thang, ghế. Tay hái quả có thể điều khiển được khẩu độ dài, ngắn và áp dụng trong cả việc tỉa cành, bấm ngọn.
Anh Huy tâm sự, bây giờ anh không còn phải gánh na từ trên núi cao xuống phố như trong bức ảnh “Chàng trai ải Bắc” nữa vì gia đình mới sắm được bộ “cáp treo” chở na, giá 3 triệu đồng. Nói là cáp treo chứ thực ra chỉ là những sợi dây sắt được kéo đấu nối 2 điểm với nhau thông qua hệ thống bánh ròng rọc để thả những thúng na từ trên núi xuống. Còn khi muốn vận chuyển phân bón ngược trở lên thì phải có sức kéo của máy nổ. Những chiếc ròng rọc giúp người trồng na tiết kiệm được nhân lực, sức lực, vận chuyển nhanh mà không làm trầy xước quả na.
Tia nắng chiều xiên từ dãy núi Kai Kinh làm tăng thêm độ nhộn nhịp của khu chợ na Đồng Đành. “Thủ phủ” quả na dai. Người dân tíu tít bán những sọt na bi, quả còn ế cho Công ty TNHH Chế biến và xuất khẩu Nông lâm sản Lạng Sơn. Bà pɦạm Thị Giang, giám đốc công ty, nói: “Khi thấy hiện tượng được mùa mất giá, chúng tôi trăn trở rất nhiều. Với đặc tính của quả na, chín rộ mà không bán được thì không biết đổ đi đâu mà còn ô nhiễm môi trường, tôi cùng các kỹ sư đơn vị sáng chế ra loại bánh “khẩu si” lấy nɡuyên liệu từ cốt quả na. Ngay từ đầu vụ 2020, chúng tôi mua trung bình mỗi ngày 2 tấn na. Sau khi tách hạt lấy cùi, chúng tôi trộn thêm các nɡuyên liệu như bột nếp rang, đường sữa để tạo nên một thứ đặc sản ngon của xứ Lạng”.
Bà Giang cho biết, cách đây 3 năm, bà và cộng sự thu gom quả na phế phẩm mang ngâm ủ, lên men rượu mang tên “Cao na Chi Lăng”. Công việc này vẫn đang quá trình thử nghiệm để giữ được tinh túy tốt nhất của quả na quê hương.
