“Bứt phá” nhờ mua bán bài báo khoa học?
Đóng góp chủ yếu vào sự tăng trưởng này gồm nhiều viện, đại học (ĐH) và một số trường ĐH Việt Nam. Riêng Trường ĐH Tôn Đức Thắng không chỉ vượt lên dẫn đầu cả nước về công bố quốc tế mà số lượng công bố còn gấp đôi đơn vị thứ 2 (là Viện Hàn lâm KHCN Việt Nam, nơi tập trung mật độ cao các nhà khoa học hàng đầu Việt Nam).
Theo dõi số liệu của Trường ĐH Tôn Đức Thắng giai đoạn 2008 – 2012, số công bố quốc tế trên tạp chí danh mục ISI của trường chỉ dăm bảy bài/năm, năm nhiều nhất cả trường cũng chỉ 12 bài. Sau đó, số lượng công bố có ghi địa chỉ trường tăng theo chiều dựng đứng: 26 bài (2013), 53 (2014), 185 (2015), 411 (2016), 735 (2017), 1.289 (2018), 2.134 (2019).
|
Trong những năm đầu mới thực hiện chính sách “thưởng”, thực chất là mua bài, hầu hết các công bố quốc tế ghi địa chỉ Trường ĐH Tôn Đức Thắng (và một số trường học theo “sáng kiến” này) đều là của những nhà khoa học chưa làm việc chung với cán bộ cơ hữu của trường, và được trường gọi là “cán bộ bán cơ hữu”. Vài năm gần đây, nhờ uy tín mà chủ yếu tạo được từ số bài báo quốc tế, trường tuyển được nhiều cán bộ nghiên cứu có năng suất nghiên cứu cao, nên tỷ lệ bài báo quốc tế của cán bộ cơ hữu của trường tăng lên.
Một cán bộ làm việc ở Trường ĐH Tôn Đức Thắng chia sẻ: “Định mức năm nay của trường dành cho đơn vị tôi là 400 bài báo, trong đó hơn 200 bài là của cán bộ cơ hữu, số còn lại của cán bộ bán cơ hữu”.
Tạo giá trị ảo cho trườngViệc mua bán này, về mặt pháp lý, trường mua cũng như người bán không phạm luật nhưng trái đạo đức khoa học và xung đột về mặt lợi ích. Chưa kể việc mua bài này là tạo giá trị ảo cho trường, không chỉ lừa dối các tổ chức xếp hạng mà còn là lừa dối người học. Chưa kể đến tác hại khác, đó là khuyến khích các nhà khoa học chạy theo số lượng bài báo mà không ưu tiên nghiên cứu khoa học chất lượng. Một nhà khoa học đặt vấn đề: “Tôi không biết Bộ GD-ĐT và Bộ KH-CN, Quỹ Nafosted có biết các hợp đồng mua đứt công bố của Trường ĐH Tôn Đức Thắng hay không? Nếu sang năm cộng đồng khoa học thế giới có một điều tra về sự liêm chính và loại trường này ra khỏi những bảng xếp hạng mà trường này đã được lọt vào thì Bộ GD-ĐT với tư cách cơ quan quản lý chuyên môn về giáo dục ĐH có chịu trách nhiệm gì không?”.
|
Một bài báo quốc tế được mua với giá bao nhiêu?
Chia sẻ với Thanh Niên, nhiều nhà khoa học cho biết họ cũng như các đồng nghiệp đã nhận được lời mời từ Trường ĐH Tôn Đức Thắng và một số trường khác về việc mua bài báo bằng một hợp đồng hợp tác nghiên cứu khoa học, nếu đương sự đồng ý.
Những năm 2015 – 2017, hợp đồng còn ghi rõ số tiền được trả cho từng bài báo theo các tiêu chí phân loại. Nhưng với mẫu hợp đồng của những năm về sau, phần quyền lợi chỉ ghi “theo quy định của trường và theo nội dung thỏa thuận với viên chức”. Còn phần nghĩa vụ của “viên chức” thì ghi rất chi tiết như: “công bố ít nhất 1 bài báo ISI tác giả chính”, “cách ghi địa chỉ và email của (…) cụ thể như sau: (…). Không chấp nhận bất kỳ địa chỉ và email nào khác”, “tạp chí ISI chỉ bao gồm SCIE, SSCI, AHCI, không xem xét các loại khác”, “bài báo ISI không được liệt kê trong cơ sở dữ liệu Scopus sẽ không được nhận kinh phí từ nhà trường”… Nghĩa vụ của nhà trường có câu “thanh toán đầy đủ, đúng thời hạn các chế độ và quyền lợi cho viên chức theo hợp đồng này”.
Nhưng sau khi trong giới khoa học bắt đầu rộ lên những dư luận xấu về việc mua bài để được danh tiếng “đẳng cấp quốc tế”, Trường ĐH Tôn Đức Thắng bắt đầu hạn chế việc mua bài của các nhà khoa học trong nước. “Từ năm ngoái, trường chủ trương chỉ ký với Tây, vì vừa không bị điều tiếng lại vừa hiệu quả. Với người Việt, trường chỉ giữ lại một số mối thân thiết”, một nguồn tin chia sẻ.
Vấn nạn của các nước đang phát triểnTheo các nhà khoa học, mua bán bài báo để có thứ hạng trong các bảng xếp hạng ĐH là một vấn nạn của các nước đang phát triển, do muốn đốt cháy giai đoạn. Theo GS Lê Tự Quốc Thắng, Học viện Công nghệ Georgia (Mỹ), King Abdulaziz University, Saudi Arabia (KAU) là một trường hợp điển hình. Năm 2011, trường này dù chưa có chương trình tiến sĩ về toán, nhưng 4 năm sau đã được AWRU (chính bảng xếp hạng mà mới đây Trường ĐH Tôn Đức Thắng được xếp vào nhóm 701 – 800 thế giới), xếp thứ 6 thế giới về toán, cao hơn cả Cambridge, Oxford, MIT, UC Berkeley. Xung quanh bước tiến thần kỳ này của KAU là các lời cáo buộc KAU mua các tác giả có chỉ số trích dẫn cao.
Nhiều người trong số này được đề nghị làm giáo sư thỉnh giảng mà về thực chất làm rất ít và chỉ cần qua KAU mỗi năm 1 – 2 tuần nhưng được trả lương 72.000 USD/năm và chỉ ghi địa chỉ nơi làm việc thành KAU, hoặc thêm KAU vào như là địa chỉ 2 của mình.
|