Chuỗi bài viết về chủ đề “Lãnh đạo tỉnh thức” do chuyên gia khai vấn Quách Hương kết hợp cùng Doanh Nhân Online, sẽ cung cấp các công cụ, phương pháp, và trải nghiệm của các cá nhân đã có cơ hội cùng làm việc trên hành trình chuyển hoá trở thành lãnh đạo tỉnh thức, với mục tiêu làm cho khái niệm trừu tượng trở nên gần gũi và thực tế hơn với mọi người.
—————————–
Tôi từng làm việc với một quản lý cấp cao của một của một công ty truyền thông lớn tại Hà Nội. Trong quá trình khai vấn lãnh đạo (coach), chị có chia sẻ rằng chị thường xuyên cảm thấy bực bội, không phục, không hài lòng với những chỉ thị, cách giải quyết của xếp trực tiếp của mình. Chị biết rõ rằng sau cùng, chị vẫn sẽ phải là người thực hiện những chỉ thị đó, nhưng chị vẫn không ngừng ôm nỗi bực bội ấy trong lòng, không thể thoát ra được.
Một trường hợp khác mà tôi cũng quan sát được ở một nhóm quản lý. Bản thân họ thường ngày là những người rất vui vẻ, hoà đồng và sẵn sàng hỗ trợ nhân viên. Thế nhưng đến cuối tháng, khi nhận thấy KPI không đạt, doanh số không như kỳ vọng, họ trở nên lo lắng, căng thẳng, mất bình tĩnh và mắng mỏ nhân viên. Mặc dù, rất biết là không nên như vậy, nhưng họ không thể kiểm soát được cảm xúc của mình.
Đây không phải là những trường hợp cá biệt, mà là ví dụ điển hình của việc thiếu trí tuệ cảm xúc, dẫn tới việc mất kiếm soát, quản lý cảm xúc cá nhân, điều này gây ảnh hưởng không nhỏ đến cả chất lượng công việc và mối quan hệ với những người xung quanh.
Rất nhiều người cho rằng, cảm xúc là một một phạm trù khó nắm bắt vì chúng là những điều chỉ diễn ra trong tâm trí. Thế nhưng, khoa học đã chứng minh, cảm xúc không đơn thuần là một trải nghiệm tâm lý, nó còn là một trải nghiệm sinh lý và có những dấu hiệu cụ thể trên cơ thể. Vì vậy, để nhận biết cảm xúc, hãy bắt đầu bằng việc luôn quan sát cơ thể chình mình.
Ví dụ, trong một cuộc trò chuyện, nếu bạn cảm thấy khó chịu, ngực thắt lại, nóng trong người… có thể bạn đang ở trong khoảnh khắc sự tức giận khởi lên. Nếu bạn cảm thấy có cơn đau thắt nhẹ ở bụng, tay đổ mồ hôi thì có khả năng bạn đang lo lắng, hồi hộp vì một chuyện nào đó. Rõ ràng, nếu tập trung sự chú ý vào cơ thể, chúng ta sẽ luôn nhận biết được cảm xúc một cách sống động, cụ thể hơn trong tâm trí.
Ở một mức độ cao hơn, khi thường xuyên thực hiện việc quan sát một cách nghiêm túc, con người sẽ dần nhận biết rõ về những điều thường đem đến cho mình niềm vui, những điều khiến bản thân khó chịu và xu hướng phản ứng trước những tác nhân ấy. Từ đó, sẽ có thể chủ động lựa chọn thái độ, cách ứng xử có lợi nhất cho bạn và những người xung quanh, tránh những hối tiếc sau này.
Khoa học đã chứng minh, cảm xúc không đơn thuần là một trải nghiệm tâm lý, nó còn là một trải nghiệm sinh lý và có những dấu hiệu cụ thể trên cơ thể.
Hành trình thấu hiểu bản thân không thể vội vàng. Người lãnh đạo sẽ cần một quá trình lắng nghe chính mình một cách nghiêm túc, bình tĩnh và thành thật nhất. Bất cứ cảm xúc, suy nghĩ nào cũng có ý nghĩa và đều xứng đáng được thừa nhận, lắng nghe và thấu hiểu. Thế nhưng rõ ràng, không phải cảm xúc, suy nghĩ nào cũng là tích cực, vì vậy, nhận biết rõ về cảm xúc thôi là chưa đủ, chúng ta còn cần biết cách xử lý những cảm xúc, suy nghĩ tiêu cực.
Quản lý cảm xúc bằng cách nào?
- Bắt đầu bằng kỹ năng nhận biết cảm xúc
Để quản lý được cảm xúc, trước tiên chúng ta cần nhận biết được cảm xúc khi nó xuất hiện. Để quản lý cảm xúc hãy bắt đầu bằng việc luôn quan sát cơ thể chình mình. Ta nhận biết được rằng bản thân đang tức giận, đang lo lắng; cùng lúc ta cần tách mình ra để quan sát cảm xúc đó bằng lý trí khách quan; tức là ta hoàn toàn nắm quyền làm chủ, cảm xúc không thể lấn át.
Theo Peter Salovey và John D.Mayer diễn giải, đây là khả năng theo dõi cảm giác và cảm xúc của mình cũng như của người khác, phân biệt chúng, và sử dụng thông tin này để dẫn dắt tư duy và hành động của mình”. Ông khẳng định, để phát triển trí tuệ cảm xúc, thực hành thiền là một trong những phương pháp hữu hiệu nhất.
Thiền định giúp người tập, hướng vào hiện tại, quan tâm đến thế giới nội tâm của chính mình – sự tự nhận thức.
Khi thiền định, bạn sẽ dành sự tập trung cho hiện tại, quan tâm đến thế giới nội tâm của chính mình, khi đó bạn đạt được cấp độ đầu tiên về sự tự nhận thức. Khi bạn đã nhìn nhận rõ những gì đang diễn ra bên trong, bạn dần có thể chế ngự và xử lý chúng tốt hơn, từ đó lần lượt đạt được các cấp độ cao hơn về khả năng tự kiểm soát; tự tạo động lực; biết cách cảm thông và nâng cao các kỹ năng xã hội.
Cấp độ đầu tiên trên hành trình phát triển trí tuệ cảm xúc là sự tự nhận thức về bản thân, cụ thể là việc nhận thức rõ những gì đang diễn ra bên trong về mặt cảm xúc. Sự tự nhận thức về cảm xúc này đòi hỏi khả năng kiểm tra cảm xúc của mình từ góc nhìn của người thứ ba, đó là việc nhận biết một cảm xúc vào đúng khoảnh khắc nó xuất hiện, nhận thức được những thay đổi lên xuống của cảm xúc đó, và theo dõi cả khoảnh khắc nó biến mất. Để làm được điều này, cần một sự tập trung ổn định, sáng suốt và không phán xét, chính là điều mà chúng ta có thể đạt được khi thực hành thiền định và chánh niệm đều đặn.
Khi đã nhìn nhận rõ những gì đang diễn ra bên trong, người thực hành dần có thể chế ngự và xử lý cảm xúc tốt hơn, từ đó lần lượt đạt được các cấp độ cao hơn về khả năng tự kiểm soát; tự tạo động lực; biết cách cảm thông và nâng cao các kỹ năng xã hội.
Việc nhận biết được cảm xúc là đặc biệt quan trọng vì chúng giúp người lãnh đạo không bỏ qua những tín hiệu, những thông tin, tiếng nói bên trong mà tâm trí đang muốn gửi đến bạn. Thông tin đó có thể là kinh nghiệm từ những trải nghiệm trong quá khứ; là những thôi thúc từ bản năng, trực giác; là tiếng nói thầm kín bên trong biểu hiện tâm tư, mong muốn, khao khát cá nhân.
Giống như hai trường hợp ví dụ về sự tức giận nảy sinh đã nêu, cần nhận thức về sự phát sinh của cơn giận để thông báo rằng bạn đã làm điều gì đó không phù hợp với đạo đức và giá trị cốt lõi của bản thân… Thực chất, cảm xúc cũng giống như một hình thức tự giao tiếp, cung cấp thông tin giúp bạn đưa ra quyết định. Việc không lắng nghe cảm xúc của mình cũng đồng nghĩa với việc chúng ta mất kết nối với chính bản năng bên trong và với cả môi trường bên ngoài.
Nhận thức bản thân là việc ý thức rõ những gì đang diễn ra bên trong về mặt cảm xúc, nhận biết một cảm xúc vào đúng khoảnh khắc nó xuất hiện, nhận thức được những thay đổi lên xuống của cảm xúc đó, và theo dõi cả khoảnh khắc nó biến mất.
- Quy trình Wait – Watch – Wise (Dừng lại – Quan sát – Hành xử khôn ngoan)
Sau khi đã nhận biết được khoảnh khắc cảm xúc tiêu cực xuất hiện, bằng bất cứ cách nào cũng cần cho bản thân một khoảng dừng phù hợp, có thể trong một vài giây, vài phút, hoặc lâu hơn tuỳ từng tình huống (Wait). Khoảng dừng đó là lúc để quan sát, đánh giá tình hình, đặt các câu hỏi để nhìn nhận tình huống một cách khách quan (Watch). Sau khi đã dừng lại để quan sát đánh giá, hãy tự hỏi: trong tình huống này; mình nên làm gì, phản ứng như thế nào để có lợi nhất và không để những cảm xúc tiêu cực ảnh hưởng (Wise). Đôi khi, việc bạn cần làm chỉ là một vài hơi thở sâu, đôi khi chỉ bằng việc dừng lại, sự giận dữ trong bạn tự nó biến mất.
Để có kỹ năng nhận biết và thực hiện được quy trình 3W này, chúng ta cần có một thời gian thực hành chánh niệm, thiền định thường xuyên và đều đặn. Khi thiền định, bạn sẽ dần học cách điều hướng suy nghĩ của mình để luôn luôn chú tâm vào hiện tại, ý thức được rõ ràng những suy nghĩ đang tồn tại trong bạn lúc này và biết dừng lại khi cần thiết. Tương tự như việc tập thể dục mỗi ngày để tăng sức khoẻ thể chất, việc thực hành chánh niệm thiền định thường xuyên sẽ giúp rèn luyện tâm trí, kiểm soát suy nghĩ, cảm xúc tốt hơn.
- Ghi chép và hình dung tưởng tượng
Trong thời gian đầu rèn luyện kỹ năng kiểm soát cảm xúc, tôi còn có thói quen ghi ghép mỗi ngày, tự hỏi xem hôm nay mình đã quản lý cảm xúc như thế nào, những tình huống có vẻ thách thức đó mình đã xử lý ra sao… Việc ghi chép đều đặn này giúp tôi nhìn nhận rõ hơn xu hướng hành động của bản thân, và sự tiến bộ mỗi ngày trong việc làm chủ cảm xúc.
Hơn nữa, việc ghi chép cũng tạo điều kiện chúng ta hình dung lại tình huống thực tế, nếu một khoảnh khắc nào đó mà ta chưa xử lý tốt, chúng ta có thể hình dung, tượng tượng lại về cách giải quyết tốt nhất mà đáng lẽ ra ta nên làm. Não của chúng ta sẽ ghi nhận những hình dung đó như một trải nghiệm thật, tạo nên những kết nối thần kinh mới. Và lần sau, khi gặp tình huống tương tự, não bộ đã có sẵn một cách hành xử tốt hơn để lựa chọn.
—————————–
Chuỗi bài viết về chủ đề “Lãnh đạo tỉnh thức”
Xem lại bài 1: https://doanhnhanonline.com.vn/hay-la-mot-lanh-dao-tinh-thuc-de-vung-vang-trong-the-gioi-day-bien-dong/
Bà Hương là chuyên gia khai vấn lãnh đạo, người sáng lập công ty khai vấn Coach For Life, chuyên gia khai vấn liên kết của BTS Coach International. Trước khi trở thành coach chuyên nghiệp, bà đã có hơn 20 năm kinh nghiệm làm việc tại các tổ chức quốc tế, và gần đây nhất là vị trí Giám đốc Thay đổi và Quản lý các Dịch vụ công tại đại sứ quán Anh tại Myanmar. Bà Hương có bằng MBA, chương trình cao học CFVG, và nhiều năm kinh nghiệm cùng kiến thức chuyên môn trong các lĩnh vực quản lý dự án, quản trị nhân sự, quản lý tài chính, lãnh đạo thay đổi và phát triển tổ chức.
