Không phải muốn làm sao cũng được
Đa số các nhà khoa học đồng tình rằng việc “mua bán” (lưu ý cách gọi này cũng cần được xác định rõ ràng theo quan điểm của nhà khoa học) bài báo, công trình khoa học là không nên.
|
|
Trước hết, đây là vấn đề của nhận thức và đạo đức. Đặc tính của môi trường đại học là tự chủ, nơi đó những người trí thức được tự do trong sáng tạo tri thức. Nhưng chính cái tự chủ của môi trường đại học cũng yêu cầu rất cao về khả năng nhận thức của trường đại học, của các nhà trí thức, nhà khoa học sống và làm việc trong ngôi trường đó. Nó yêu cầu anh tự nhận thức và tự điều chỉnh hành vi. Anh phải hiểu anh ở đâu, anh làm thế nào, và làm đến đâu để giữ được sự liêm chính và đạo đức trong việc sáng tạo tri thức, xứng đáng với sự tự chủ mà xã hội đã tin tưởng trao cho môi trường đại học cao quý. Do đó, về phía cá nhân, người thầy sẽ biết rằng họ nên dừng lại ở đâu. Còn nếu một đơn vị thì người ta biết mức độ nào là phù hợp. Chứ không phải muốn làm sao cũng được.
Tôi cho rằng các nhà khoa học ở Việt Nam cũng hiểu rõ điều này. Còn việc làm như thế nào về bản chất chỉ là sự lựa chọn của bản thân nhà khoa học và các trường.
Nhưng nếu coi đây là một lựa chọn mang tính nhận thức và đạo đức thì sẽ có nhiều hệ lụy như ta đã thấy, thưa ông?
Song ở Việt Nam cần có thời gian mới thực hiện được việc này. Cơ chế đãi ngộ, tiền lương của các trường, ngay cả các trường tự chủ hiện nay vẫn chưa thể đảm bảo cho tất cả người thầy chỉ tập trung vào chuyên môn, để giữ được người thầy ấy gắn bó cả phần hồn lẫn phần xác với nhà trường. Thực trạng này khiến các trường đại học có thể biết người của mình bán bài cho trường khác nhưng cũng chỉ dừng lại ở việc nhắc nhở. Vì nhiều lý do, đôi khi không chỉ là chuyên môn…
Công khai thật minh bạch
Khi chúng ta thống nhất về nguyên tắc việc mua bán là không đúng thì nên làm thế nào để loại bỏ các giá trị ảo trong nghiên cứu khoa học, giữ được sự liêm chính học thuật, giúp giáo dục đại học phát triển lành mạnh?
Tuy nhiên, luật cũng quy định về thực hiện trách nhiệm giải trình, theo tôi là cách tốt nhất để đảm bảo liêm chính học thuật và sự phát triển lành mạnh của môi trường giáo dục đại học theo đúng nghĩa tự chủ, hình thành văn hóa đại học.
Các trường đại học phải có trách nhiệm công khai thật minh bạch không chỉ với cơ quan quản lý nhà nước mà cả xã hội về tất cả những gì mình làm, mình có, từ số lượng giảng viên, số bài báo cho tới tài chính, thu chi… Khi đó, không chỉ cơ quan quản lý mà cả xã hội, cộng đồng sẽ hiểu trường làm được đến đâu và làm như thế nào. Khi đó, giá trị của một đại học, chất lượng của nhà trường sẽ được nhìn nhận một cách toàn diện bởi xã hội, sinh viên. Số bài báo hay việc xếp hạng chỉ là một tiêu chí tham khảo chứ không phải duy nhất để đánh giá ngôi trường đại học. Và người ta sẽ biết được đâu là giá trị ảo, đâu là giá trị thật.
Điều này đã được quy định trong luật, hy vọng Chính phủ và Bộ GD-ĐT sẽ sớm có văn bản hướng dẫn cụ thể để các trường thực hiện trách nhiệm giải trình của mình một cách tốt nhất. Cùng với đó, xã hội cũng cần phải làm quen dần với việc tự giám sát. Chúng ta có số liệu, mọi thứ đều công khai, minh bạch và có thể tự đánh giá. Tôi cho rằng việc báo chí phản ánh vấn đề này cũng là một cách để xã hội giám sát. Chắc chắn sau những tranh luận này, các trường đại học cũng như bản thân các thầy sẽ nhìn lại mình và có sự điều chỉnh đúng mực.
Không chỉ các trường có trách nhiệm giải trình mà chính các nhà khoa học cũng cần có trách nhiệm giải trình với chính công việc của mình?
Về nguyên tắc, các trường đại học Việt Nam cũng cần phải có quy định nội bộ chặt chẽ như thông lệ mà các trường đại học trên thế giới đã làm nhằm giữ trong sáng cho môi trường đại học, và tránh xung đột lợi ích nhất là trong bối cảnh các trường bắt đầu cạnh tranh không khác gì các doanh nghiệp khi thực hiện tự chủ. Song tôi cho rằng ở thời điểm hiện tại, Việt Nam chưa có nhiều trường có thể đưa ra quy định chặt chẽ như vậy.
